کار گرم (Hot Work) می‌تواند خطرات سلامتی و ایمنی قابل توجهی ایجاد کند که کارگران، افراد حاضر در محل و خود محیط کار را در معرض خطر قرار می‌دهد. از لحاظ قانونی، کافرمایان وظیفه دارند اطمینان حاصل کنند که خطرات در محل کار ارزیابی، کنترل و نظارت شوند تا کارکنان از آسیب‌های احتمالی در امان بمانند، از جمله خطرات ناشی از کار گرم. کارفرمایان بایستی خطرات موجود در محل کار را شناسایی کرده و اقدامات مناسبی را برای به حداقل رساندن این خطرات اتخاذ کنند. در ادامه، به بحث در مورد خطرات کار گرم و روشهای پیشگیری و ارتقاء ایمنی خواهیم پرداخت.
کار گرم (Hot Work) چیست؟
HSE کار گرم را اینگونه تعریف می‌کند: «استفاده از آتش، شعله‌ها و کارهایی که شامل اعمال گرما با استفاده از ابزار یا تجهیزات مختلف است.» به طور کلی، کار گرم فرآیندی است که در صورت وجود منابع قابل اشتعال در محیط یا بدون توجه به وجود مواد قابل اشتعال در محل کار، می‌تواند خطر آتش‌سوزی را به همراه داشته باشد. انواع معمول کار گرم عبارتند از:
- جوشکاری و لحیم‌کاری
- سنگ‌زنی و برشکاری
- پرچ‌کاری
- استفاده از شعله باز، چراغ کوره‌ای و مشعل
- استفاده از دیگ‌های قیر
- استفاده از دمنده‌های هوای گرم و هیترهای سربی
توجه داشته باشید که این لیست جامعی از انواع کار گرم نیست، اما شامل رایج‌ترین نمونه‌های کار گرم است. تمام انواع کار گرم در صورت عدم اتخاد اقدامات احتیاطی و کنترلی مناسب، می‌توانند خطرات سلامتی و ایمنی قابل توجهی را ایجاد کنند.
خطرات رایج کار گرم
کار گرم می‌تواند خطرات مختلفی را برای کارگران در محیط کار ایجاد کند. با این حال، شایع‌ترین خطر کار گرم، آتش‌سوزی و انفجار است. بدون رویه‌های ایمنی مناسب، کار گرم می‌تواند به راحتی آتش را شعله‌ور کند. خطرات رایج کار گرم عبارتند از:
پراکنده شدن جرقه
پراکنده شدن جرقه یکی از خطرات اصلی ناشی از کار گرم است. جرقه‌ها به راحتی می‌توانند در شکاف‌ها، لوله‌ها، ترک‌خوردگی‌ها، سوراخ‌ها و دیگر منافذ کوچک گیر بیفتند و به طور بالقوه باعث ایجاد آتش‌سوزی شوند.
خاکستر، براده و تراشه‌های قابل اشتعال
خاکستر، براده و تراشه‌ها و به طور کلی بقایایی که در نتیجه کار گرم تولید می‌شوند، اغلب بسیار قابل احتراق و یا داغ هستند.
هدایت گرما هنگام کار روی لوله‌ها
کار گرم می‌تواند باعث شود که لوله‌ها به شدت داغ شوند. این گرما می‌تواند به راحتی از طریق فرآیند رسانش به سطوح دیگری منتقل شود که به طور بالقوه قابل اشتعال هستند و می‌توانند باعث ایجاد آتش‌سوزی گردند.
سطوح داغ
اگر قبل از شروع کار گرم، مواد قابل احتراق یا اشتعال را از محل خارج نکنید، ممکن است با سطحی که در حین کار داغ شده است، تماس پیدا کرده و به راحتی آتش بگیرند.
جو انفجاری
در محیط‌های خاص، ممکن است بخارات یا گازهایی در هوا تجمع یابند که بسیار قابل اشتعال هستند و می‌توانند در اثر کار گرم مشتعل شوند. به طور مشابه، کار گرم می‌تواند بخارهایی تولید کند که یک جو انفجاری ایجاد می‌کنند.
روشهای پیشگیری و ارتقاء ایمنی در کار گرم
صنایع مختلف ممکن است به عنوان بخشی از فعالیت‌های کاری معمول خود به کار گرم نیاز داشته باشند. با این حال، صرف نظر از دلیل یا مدت زمان انجام کار گرم، ضروری است که خطرات ارزیابی شده و اقدامات کنترلی مناسب برای پیشگیری و ارتقاء ایمنی اتخاد شوند.
همانطور که قبلاً گفته شد، کارفرمایان به لحاظ قانونی وظیفه دارند اطمینان حاصل کنند که خطرات کار گرم در محل کارشان ارزیابی، کنترل و نظارت می‌شوند تا کارکنان از آسیب‌های احتمالی در امان بمانند. روشهای پیشگیری و ارتقاء ایمنی در کار گرم بایستی در راستای سلسله مراتب زیر اتخاذ شوند:
- حذف. حذف به معنای اجتناب از انجام فعالیت‌های کار گرم است. این کار را می‌توان به چند طریق انجام داد. به عنوان مثال، اگر یک مخزن برای تعمیر به کار گرم نیاز دارد، به جای تعمیر مخزن، آن را کاملاً تعویض کنید.
- جایگزینی. مرحله دوم در این سلسله مراتب شامل جایگزینی با یک گزینه ایمن‌تر یا کم‌خطرتر است، مانند استفاده از روشهای برشکاری سرد یا تعمیرات سرد به جای کار گرم.
- روشهای کنترل مهندسی. این مرحله شامل استفاده از راه حل‌های فیزیکی برای کاهش خطرات است، مانند استفاده از تهویه مکانیکی عمومی یا تهویه اگزاست محلی برای تأمین ورود هوای تازه یا تخلیه دود.
- روشهای کنترل اجرایی. تغییر روشهای انجام فعالیت برای ارتقاء ایمنی در عملیات کار گرم، مانند آموزش کارگران.
- تجهیزات حفاظت شخصی (PPE). آخرین مرحله این سلسله مراتب شامل تجهیزات حفاظت شخصی است. از جمله این تجهیزات می‌توان به تجهیزات حفاظتی تنفسی (RPE)، محافظ شنوایی، عینک محافظ و لباس و چکمه‌های ضد الکتریسیته ساکن اشاره کرد. PPE به عنوان آخرین راه حل و زمانی استفاده می‌شود که تمام مراحل فوق‌الذکر مد نظر قرار داده شده باشند.
سیستم کار ایمن (SSoW) چیست؟
سیستم‌های کار ایمن بخشی از فرآیند ارزیابی ریسک هستند. اطلاعات موجود در SSoW باید منعکس‌کننده و مبتنی بر اطلاعات به‌دست‌آمده در فرآیند ارزیابی ریسک باشد. اطلاعات کلیدی موجود در یک سیستم کار ایمن در زیر مشخص شده است:
- محل کار ایمن. محیط کار بایستی برای انجام فعالیت‌های کاری، به خصوص کار گرم، ایمن باشد.
- تجهیزات کار ایمن. بر اساس سیستم کار ایمن، تنها باید اجازه استفاده از ایمن‌ترین تجهیزات کار ممکن وجود داشته باشد.
- مواد ایمن برای استفاده در محل کار. در سیستم کار ایمن، تنها استفاده از ایمن‌ترین مواد ممکن در محل کار باید مجاز باشد. به این ترتیب، ممکن است نیاز باشد که به جای مواد خطرناک، قابل اشتعال یا سمی از جایگزین‌های ایمن‌تر استفاده شود.
- مدیریت، بازرسی و نظارت ایمن. مدیران، سرپرستان و به طور کلی کسانی که فرآیند کار را برنامه‌ریزی و اداره می‌کنند، باید دارای صلاحیت لازم برای انجام وظایف خود باشند. این امر شامل درک خطرات مرتبط با فعالیت‌های کاری و محیط کار و نحوه بازرسی و نظارت ایمن بر فعالیت‌ها است.
- کارگران ایمن. کارگران باید در مورد سیستم کار ایمن، از جمله هرگونه تجهیزات کاری، استفاده از مواد و ترتیبات عملیات نجات آموزش کامل ببینند.
مجوز انجام کار چیست؟
به طور کلی، مجوز انجام کار یک رویه مکتوب برای اطمینان از رعایت فعالیت‌های خاص، مانند کار گرم، در محیط کار است. اطلاعات کلیدی که در این مجوز گنجانده می‌شود، عبارتند از:
- مجوز کار سندی است که جهت ابلاغ اقدامات کنترلی مورد نیاز برای فعالیت‌های کاری که با خطرات زیادی همراه هستند، ایجاد می‌شود. مجوز انجام کار بخشی از سیستم کار ایمن برای فعالیت‌های کاری خطرناک، از جمله کار گرم است.
- هدف اصلی از صدور مجوز کار آن است که به عنوان یک ابزار ارتباطی واحد برای فعالیت‌هایی عمل کند که می‌توانند باعث افزایش خطرات جانی و مالی شوند.
- مجوز کار یک سیستم مکتوب رسمی است که بخشی از فرآیند ارزیابی ریسک را تشکیل می‌دهد و نقش مؤثری در ایجاد سیستم‌های کار ایمن دارد. البته، مجوز کار جایگزینی برای هیچ یک از آن‌ها نیست.
- تنها یک فرد ذی‌صلاح، به عنوان مثال، یک مدیر ارشد، می‌تواند تصمیم بگیرد که آیا مجوز کار لازم است یا خیر.
- مجوز کار باید مختص فعالیت یا فعالیت‌های کاری در حال انجام و محیط کار باشد. پس از پایان فعالیت کاری، لازم است که مجوز توسط مدیر ارشد یا سرپرست مربوطه لغو شود و برای فعالیت‌های کاری جدید مجدداً ارزیابی صورت گیرد.
- هر شخصی که مشغول انجام کار می‌شود، باید از قبل در مورد ارزیابی ریسک، سیستم کار ایمن و مجوز انجام کار کاملاً مطلع شده و آموزش ببیند.