متأسفانه هر سال تعداد زیادی از هموطنان ما بر اثر مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن جان خودشان را از دست می‌دهند که این تعداد گاهی اوقات به ۱۰۰۰ نفر در طول یک سال می‌رسد و تعداد بیشتری از افراد نیز بر اثر مسمومیت با این گاز در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند. گاز مونوکسیدکربن یک گاز نامرئی، بی‌رنگ و بی‌بو است و به همین دلیل، وجود آن در محیط احساس نمی‌شود و مانند دیگر دودها نیست که از روی رنگ دود یا بوی خاص آن متوجه انتشارش شویم و خودمان را نجات دهیم.
اغلب وسایل موجود در خانه مانند بخاری گازی، شومینه، آبگرمکن، موتورخانه، اجاق خوراک‌پزی، پیک‌نیک و همینطور خودروها قادر به تولید این گاز کشنده هستند، به ویژه هنگامی که شعله و تهویه آنها به خوبی تنظیم نشده و به اصطلاح دچار بدسوزی (یا احتراق ناقص) شده باشند. اگر این گاز خطرناک و مرگ‌بار توسط دودکش به درستی به خارج از محیط هدایت نشود و یا تهویه هوای مناسب وجود نداشته باشد، در محیط خانه منتشر می‌شود و همه یا بیشتر افرادی که در آن محیط هستند را مسموم کرده و در نهایت باعث مرگ و آسیب های جبران ناپذیر می‌شود و از آنجا که این گاز بی‌رنگ، بی‌بو و بسیار سمی و کشنده می‌باشد، مسمومیت منجر به مرگ آن، به «مرگ خاموش» مشهور شده است.
علت مسمومیت با گاز مونوکسید کربن
منواکسید کرین گازی است که در اثر سوختن ناقص سوخت‌های فسیلی مانند نفت، گاز، بنزین، گازوئیل و زغال چوب حاصل می‌شود و چون گازی بی‌رنگ، بی‌بو، بی‌مزه و غیر محرک است مسمومیت با آن به سادگی رخ می‌دهد.
میل ترکیبی منواکسید کربن با هموگلوبین بسیار بیشتر از اکسیژن بوده و در خون با هموگلوبین ترکیب پایداری تشکیل می‌دهد به تدریج با بالا رفتن میزان مونواکسید کربن در خون، میزان هموگلوبین آزاد و در دسترس برای انتقال اکسیژن کاهش یافته و در نتیجه اکسیژن رسانی به بافتهای بدن از جمله مغز را کاهش می‌دهد و سبب بروز مسمومیت شده و سیستم عصبی دچار اختلال می‌گردد و قدرت هر گونه اقدامی از فرد مسموم سلب می‌شود.
هموگلوبین که بخشی از سلول های قرمز خون و حامل اکسیژن به بافتهای بدن است با مونوکسید کربن (CO) بسیار سریعتر از اکسیژن ممزوج شده و بنابراین هیچ مکانی برای حمل اکسیژن توسط هموگلوبین باقی نمی‌ماند.
راه های جلوگیری از گاز گرفتگی با مونوکسید کربن
برای جلوگیری از گاز گرفتگی با کربن مونوکسید و وسایل گاز سوز انجام یکسری اقدامات اولیه توصیه می‌شود. در ادامه شما را با این اقدامات و نحوه اجرای دستورالعمل مربوط به هریک آشنا خواهیم کرد.
۱. دستگاه تهویه مناسب
هرگز با وسایل اشتعال زا در محیط‌های بسته کار نکنید. راه ورود جریان هوا به بخاری یا شومینه را مطلقا مسدود نکنید. اگر بخاری برقی استفاده می‌کنید، از وجود فضای کافی برای تهویه هوا اطمینان حاصل کنید.
۲. بازبینی و مراقبت از تجهیزات
اگر هر کدام از وسایل یا تجهیزات به درستی کار نمی‌کند فورا استفاده از آن‌را متوقف کرده، و برای تعمیر یا تعویض آنها اقدام کنید. به کمک یک متخصص مجاز بخاری برقی، شومینه و دودکش‌ها را به صورت سالیانه بازدید و بررسی کنید. این اطمینان را حاصل کنید که هواکش‌ها و دودکش‌ها خالی از هر گونه دوده و رسوبات گچ مانند است.
۳. نصب تاسیسات به صورت استاندارد
بخاری گازی را به دقت و با رعایت استاندارد‌های موجود نصب کنید. نصب نادرست تجهیزات قابل اشتعال می‌تواند نتایج ناگواری به بار آورد.
۴. علائم یا نشانه‌هایی که باید مراقب آنها باشیم
یکی از رایج‌ترین علایم وجود گاز کربن مونوکسید در خانه یا محل زندگی، غلظت بالای گاز بر روی سطوح دیوار‌ها و پنجره‌ها و عمدتا در اطراف وسایل اشتعال زاست. علامت دیگر، وجود بوی نامطبوع، حتی پس از تمیز کردن محیط است.
۵. استفاده مناسب از وسایل
هرگز از شومینه‌های متحرک، منقل و کباب پز درون خانه استفاده نکنید. به هیچ عنوان برای گرم نگه داشتن محیط زندگی خود از بخاری گازی یا اجاق گاز استفاده نکنید.
۶. ایمنی وسایل نقلیه
یک ماشین روشن کربن مونوکسید تولید می‌کند. در زمستان اگر ماشین خود را روشن کرده و می‌گذارید تا گرم شود، هرگز به کودکان و سرنشینان اجازه نشستن در ماشین را ندهید. اگر از محوطه پارکینگ به محل زندگی شما دری وجود دارد از بسته بودن آن اطمینان حاصل کنید. کربن مونوکسید خارج شده از ماشین می‌تواند به سرعت فضای پارکینگ را پر کرده و به محل زندگی شما گسترش یابد. در این صورت بهتر است ماشین رابه فضای خارج از پارکینگ برده تا در معرض خطر گاز گرفتتگی قرار نگیرید.
۷. دستگاه هشدار گاز کربن مونوکسید
استفاده از یک دستگاه هشدار کربن مونوکسید تنها راهی است که می‌توانید از وجود این گاز در منزل خود مطلع شوید. این دستگاه را می‌توان بر روی هر سطحی از منزل خود نصب کرد.
وسایل گازسوز برای جلوگیری از مسمومیت با گاز CO چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟
بزرگترین گروهی که از مسمومیت با گاز کربن مونوکسید آسیب میبینند، افراد خانواده هستند. با رعایت کردن توصیه‌های زیر، می‌توانید تماس افراد خانواده را با گاز co کاهش دهید. این نکات مهم عبارتند از:
- تمامی وسایل گازسوز موجود در خانه باید دودکش مجزا و مخصوص خود را داشته باشند.
- تمام طول مسیر دودکش باید بررسی شود تا در صورت مشاهده نشتی از خطرات احتمالی پیشگیری به عمل آید.
- لوله دودکش وسایل گازسوز زمانی که این وسایل روشن هستند، باید داغ باشد. اگر لوله دودکش سرد باشد، احتمال خروج گاز کربن مونوکسید زیاد است.
- لوله دودکش بخاری گازی باید به صورت عمودی از اتاق خارج شود. در این حالت طول عمودی باید ۳ برابر طول افقی باشد؛ بنابراین حتما باید لوله دودکش به صورت قائم از پشت بخاری خارج شود.
- هیچ گاه لوله بخاری گازی را درون آب قرار دهید.
- بر روی پشت باید حتما باید از لوله‌های H شکل استفاده کنید. این دودکش باید نسبت به سطح پشت بام حداقل ۱ متر بالاتر نصب شده باشد.
- هیچ گاه آبگرمکن دیواری یا بشگه‌ای را در حمام نصب نکنید.
- هیچ‌گاه اجاق گاز روشن را برای مدت طولانی بدون مصرف رها نکنید.
- رنگ شعله وسایل گازسوز باید آبی باشد. اگر رنگ شعله قرمز یا نارنجی شود، قطعا با کمبود اکسیژن و سوختن ناقص گاز مواجه هستید.
- هر یک از وسایل گازسوز باید شلنگ گاز مجزایی داشته باشد و در مسیر شلنگ انشعاباتی به سایر وسایل داده نشود.