سیستم اعلام حریق متشکل از تجهیزات مختلفی است که با هم کار می‌کنند تا آتش‌سوزی یا سایر موارد اضطراری را شناسایی کرده و به افراد حاضر در محل هشدار دهند. تجهیزات اعلام حریق شامل دستگاه‌های مختلفی از جمله کنترل پنل، دستگاه‌های راه‌انداز، شستی اعلام حریق، انواع دتکتورها، فلوسوئیچ‌ها، دستگاه‌های هشدار صوتی و بصری و غیره است. در طول سال‌ها، سیستم‌های اعلام حریق به طور فزاینده‌ای پیچیده‌تر شده‌اند و از همین رو، آشنایی با انواع تجهیزات اعلام حریق می‌تواند موضوع مهمی برای جلوگیری از آتش‌سوزی و به حداقل رساندن پیامدهای آن باشد. همچنین، باید توجه داشت که انتخاب تجهیزات اعلام حریق به ساختار ساختمان، هدف و کاربری ساختمان و قوانین و الزامات موجود بستگی دارد.
سیستم اعلام حریق چیست؟
سیستم اعلام حریق متشکل از تجهیزات پیشرفته‌ای مانند دستگاه‌های میدانی و کنترل پنل برای انجام وظایف مختلف است. هدف اصلی سیستم اعلام حریق عبارت است از تشخیص حریق و اطلاع دادن به افراد حاضر در محل. این سیستم‌ها علاوه بر قابلیت نظارت مرکزی، بر خود نیز نظارت می‌کنند، منشأ هشدارها را شناسایی می‌کنند و مشکلاتی را که ممکن است مانع از کارکرد صحیح سیستم شوند، تشخیص می‌دهند.
سیستم اعلام حریق به صورت ۲۴ ساعته عملیات نظارت را انجام می‌دهد و وقوع آتش‌سوزی را از طریق دستگاه‌های راه‌انداز مانند دتکتور دود تشخیص می‌دهد. هنگامی که سیستم علائم آتش‌سوزی را تشخیص می‌دهد، با ارسال سیگنال به افراد حاضر در محل هشدار می‌دهد. عملکرد کنترلی سیستم اعلام حریق باعث فعال‌سازی سیستم‌های دیگری مانند سیستم HVAC، سیستم اطفا حریق و… می‌شود.
اساساً، سیستم اعلام حریق چهار عملکرد اصلی دارد که عبارتند از:
- تشخیص
- اطلاع‌رسانی
- نظارت
- کنترل
تجهیزات اعلام حریق
سیستم اعلام حریق دارای تجهیزات مختلفی است، از جمله:
- کنترل پنل اعلام حریق
- دستگاه‌های راه‌انداز
- شستی اعلام حریق
- دتکتورهای دود
- دتکتورهای کانالی
- دتکتورهای حرارتی
- بیم دتکتورها
- دتکتورهای مکشی
- فلوسوئیچ آب
- تمپر سوئیچ
- دستگاه‌های اعلان‌کننده
- دستگاه‌های هشدار صوتی و بصری (آژیر و فلاشر)
- دستگاه‌های ارتباط‌دهنده
- منبع تغذیه
کنترل پنل اعلام حریق
کنترل پنل اعلام حریق که معمولاً به اختصار FACU نامیده می‌شود، مغز متفکر سیستم اعلام حریق است. کنترل پنل پیام‌ها را از دستگاه‌های راه‌انداز دریافت می‌کند که به عنوان ورودی نیز شناخته می‌شوند و عملکردهای مختلفی را انجام می‌دهند، از جمله:
- فعال‌سازی اعلان‌ها. با دریافت سیگنال از ورودی‌ها، کنترل پنل مرکزی اعلام حریق دستگاه‌های اطلاع‌دهنده لازم را که به عنوان خروجی نیز شناخته می‌شوند، فعال می‌کند. به این طریق، به افراد حاضر در محل در مورد شرایط اضطراری آتش‌سوزی اطلاع داده می‌شود.
- فراخوان آسانسور. کنترل پنل اعلام حریق همچنین عملکرد فراخوانی آسانسورها را به عهده دارد که باعث می‌شود از انتقال افراد توسط آسانسور به مناطق پر از دود یا مناطقی که طعمه حریق شده‌اند، جلوگیری شود.
- خاموش کردن سیستم تهویه مطبوع (HVAC). اگر سیستم اعلام حریق وجود دود را تشخیص دهد، واحدهای تهویه هوا را خاموش می‌کند. به این ترتیب، از انتشار دود به سایر قسمت‌های ساختمان جلوگیری می‌شود.
- اطلاع‌رسانی به مرکز مانیتورینگ. FACU می‌تواند در صورت وقوع حریق به ایستگاه مانیتورینگ از راه دور پیام ارسال کند که به نوبه خود، خدمات اضطراری را فعال خواهد کرد.
انواع کنترل پنل اعلام حریق
کنترل پنل اعلام حریق به دو دسته طبقه‌بندی می‌شود که عبارتند از:
- کنترل پنل اعلام حریق آدرس پذیر. پنل‌های آدرس‌پذیر به همه اجزای هشداردهنده به صورت جداگانه نظارت می‌کنند. هر دستگاه دارای یک آدرس مجزا است که به پنل اجازه می‌دهد تا از وضعیت آن‌ها مطلع شود. کنترل پنل آدرس‌پذیر این امکان را به شما می‌دهد که از محل دقیق وقوع شرایط اضطراری یا خطا آگاه شوید.
- کنترل پنل اعلام حریق متعارف یا کانونشنال. در این نوع کنترل پنل محل دقیق وقوع حریق مشخص نیست و موقعیت مکانی به صورت زون نشان داده می‌شود. کاربر بایستی به طور فیزیکی هر یک از دستگاه‌های موجود در زون مد نظر را بررسی کند تا علت هشدار را بیابد. اکثر صاحبان کسب و کارها پنل آدرس‌پذیر را ترجیح می‌دهند، زیرا موقعیت مکانی دقیق هشدار را به آن‌ها نشان می‌دهد.
دستگاه‌های راه‌انداز
دستگاه راه‌انداز، همانطور که از نام آن می‌توان حدس زد، آلارم‌ها را راه‌اندازی می‌کند و درست مانند کنترل پنل، می‌تواند آدرس‌پذیر یا غیرآدرس‌پذیر باشد. برخی از دستگاه‌های راه‌انداز مانند فلوسوئیچ آب به طور سنتی غیرآدرس‌پذیر هستند، اما قابلیت اتصال به ماژول‌های آدرس‌پذیر را دارند. سوئیچ‌ها می‌توانند آدرس خاصی داشته باشند که به آن‌ها اجازه می‌دهد تا با سیستم‌های آدرس‌پذیر ارتباط برقرار کنند.
انواع مختلفی از دستگاه‌های راه‌انداز وجود دارد. علاوه بر فلوسوئیچ‌ها، از دیگر دستگاه‌های راه‌انداز می‌توانیم موارد زیر را نام ببریم:
- شستی اعلام حریق
- دتکتورهای دود
- دتکتورهای کانالی
- آشکارسازهای دود خطی
- دتکتورهای حرارتی
- تمپر سوئیچ‌ها
- دتکتورهای مکشی
شستی اعلام حریق
شستی اعلام حریق جزء تجهیزاتی است که احتمالاً بیشترین آشنایی را با آن داشته باشید. این دستگاه به صورت دستی کار می‌کند و هنگامی که پوشش شیشه‌ای آن را بشکنید یا دستگیره شستی را بکشید، سیگنال هشدار را آغاز می‌کند.
در حالی که دود ممکن است چند دقیقه طول بکشد تا به دتکتور برسد، شما می‌توانید شستی اعلام حریق را در عرض چند ثانیه پس از آتش‌سوزی فعال کنید. این امر به نوبه خود، امکان تخلیه سریع‌تر و واکنش سریع‌تر توسط نیروهای آتش نشانی را فراهم می‌آورد. شستی‌های اعلام حریق در اندازه‌ها و اشکال مختلف موجود بوده و برخی مدل‌ها دارای پوشش محافظ نیز هستند.
دتکتور دود
دتکتور دود دستگاهی است که با تشخیص وجود دود در محیط، سیگنال هشدار را راه‌اندازی می‌کند. آشکارسازهای دود بسته به نوع سنسوری که برای تشخیص ذرات دود استفاده می‌کنند، به دو دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:
- دتکتور دود یونیزاسیون
- دتکتور دود فتوالکتریک
دتکتور دود یونیزاسیون
دتکتورهای دود یونیزاسیون حاوی مقدار کمی مواد رادیواکتیو بین دو صفحه دارای بار الکتریکی خود هستند. یون‌ها بین این دو صفحه باردار جریان پیدا می‌کنند، اما ذرات دود باعث می‌شوند که این فرآیند مختل شود. اگر این اتفاق بیافتد، دتکتور دود فعال شده و زنگ هشدار را به صدا درمی‌آورد.
دتکتور دود فتوالکتریک
دتکتورهای دود فتوالکتریک پرتوهای نور LED را از محفظه تشخیص خود ساطع می‌کنند. وقتی ذرات دود وارد این محفظه می‌شوند، پرتوهای نور را پراکنده کرده و بخشی از آن را روی حسگر فتوالکتریک دتکتور منحرف می‌کنند. زمانی که سنسور این انحراف در پرتوهای نور ساطع‌شده را در اثر وجود دود تشخیص دهد، زنگ هشدار فعال خواهد شد.
دتکتور کانالی
دتکتورهای کانالی یکی دیگر از تجهیزات اعلام حریق و بخش مهمی از بسیاری از سیستم‌های اعلام حریق تجاری هستند که برای تشخیص وجود دود و احتمال وقوع حریق کاربرد دارند. دتکتورهای کانالی نوعی دتکتور دود هستند که در کانال‌های سیستم تهویه مطبوع و گرمایش نصب می‌شوند.
دتکتورهای کانالی برای تشخیص زودهنگام دود و محصولات احتراق موجود در هوای عبوری از کانال‌های HVAC به کار گرفته می‌شوند. این دستگاه‌ها برای جلوگیری از گردش مجدد دود در مناطق مختلف ساختمان توسط سیستم‌های هواساز طراحی شده‌اند. آن‌ها واحدهای هواساز را از کار می‌اندازند و از انتشار دود از طریق کانال‌های هوا در سرتاسر ساختمان جلوگیری می‌کنند.
دتکتور حرارتی
دتکتورهای حرارتی دستگاه‌های تشخیص حریق مجهز به حسگرهایی هستند که به وجود گرما پاسخ می‌دهند. دتکتور حرارتی هر گونه افزایش قابل توجه گرما را که می‌تواند نشانه وقوع حریق باشد، تشخیص داده و زنگ هشدار را فعال می‌نماید. دتکتورهای حرارتی بر اساس نوع عملکردشان به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
- دتکتور حرارتی با نرخ افزایشی. این نوع آشکارسازهای حرارتی در صورتی که دما با سرعتی بیش از حد تعیین‌شده افزایش پیدا کند، فعال می‌شوند. دتکتورهای حرارتی با نرخ افزایشی مجهز به ترموکوپل‌های حساس به حرارت هستند که می‌توانند دما را با دقت بالایی اندازه‌گیری کنند.
- دتکتور حرارتی با دمای ثابت. آشکارسازهای حرارتی با دمای ثابت زمانی فعال می‌شوند که سنسور به دمای از قبل تعیین‌شده برسد یا از آن فراتر برود. دتکتورهای با دمای ثابت خود به دو دسته خطی که دما را در سراسر یک منطقه اندازه‌گیری می‌کند و نوع نقطه‌ای که به تغییرات دما در یک مکان خاص نظارت دارد، طبقه‌بندی می‌شوند.
بیم دتکتور
بیم دتکتورها یا آشکارسازهای دود خطی به عنوان یکی دیگر از تجهیزات اعلام حریق، پرتوهای نور را در سرتاسر ناحیه تحت حفاظت، پخش می‌کنند. پرتو نور به سمت یک رفلکتور یا بازتابنده فرستاده می‌شود که سیگنال نور را به واحد فرستنده-گیرنده یا گیرنده برمی‌گرداند. اگر دود از مسیر پرتوهای نور عبور کند، سیگنال نور را مختل می‌کند و دتکتور آن را به عنوان نشانه وقوع حریق تشخیص می‌دهد. دتکتور با به صدا درآوردن زنگ هشدار به این تغییر پاسخ می‌دهد.
بیم دتکتورها اساساً در مکان‌های بزرگ و با ارتفاع زیاد مانند انبارها، سالن‌های ورزشی، سالن‌های کنسرت، سوله‌ها، آتریوم‌ها و… کاربرد دارند، زیرا می‌توانند سطح پوشش وسیع‌تری را در مقایسه با دتکتورهای نقطه‌ای ارائه دهند و همچنین، قادر هستند که وجود دود و سایر انواع موانع را با دقت بالایی تشخیص دهند.
دتکتور مکشی
این دستگاه از لوله‌هایی برای رساندن هوا یا دود به دتکتور استفاده می‌کند که می‌تواند تغییرات جزئی در ترکیب شیمیایی هوا را تشخیص دهد. دتکتورهای مکشی معمولاً حساسیت بسیار بالایی دارند و می‌توانند خطر آتش‌سوزی را در مراحل اولیه تشخیص دهند.
دتکتورهای مکشی بر اساس پیکربندی به دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند:
- فیلتراسیون. یک فن هوا را از طریق سیستم لوله‌کشی می‌مکد و یک فیلتر دو مرحله‌ای وظیفه فیلتراسیون را به عهده دارد که ذرات خاک و ذرات بزرگ دیگر را حذف می‌کند. این فرآیند امکان تشخیص ذرات دود را با حساسیت بالا ممکن می‌کند.
- شمارش ذرات. پس از مکش هوا، سیستم از پرتوهای لیزری برای اندازه‌گیری نور منعکس‌شده از ذرات استفاده می‌کند. این سیستم از تعداد ذرات مجزا برای شناسایی غلظت دود استفاده می‌کند.
فلوسوئیچ آب
فلوسوئیچ آب دارای تیغه‌هایی است که در داخل لوله‌های پر از آب قرار دارند و در صورت جریان یافتن آب به آن پاسخ می‌دهند. در سیستم اطفا حریق اسپرینکلر، نحوه طراحی فلوسوئیچ به آن اجازه می‌دهد تا تنها در صورتی که آب فقط از آبپاش جریان پیدا کرد، کار کند. چنانچه آتش‌سوزی اتفاق بیافتد، سیستم اعلام حریق جریان آب را فعال و کنترل می‌کند و فلوسوئیچ‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که اسپرینکلرها کل شبکه لوله‌کشی را به کار بیاندازند.
تمپر سوئیچ
تمپر سوئیچ یک دستگاه راه‌انداز نظارتی است که اگر کسی شیر را از موقعیت معمولی خود حرکت دهد، عمل می‌کند. تمپر سوئیچ‌ها جزء تجهیزات اعلام حریق اضطراری برای سیستم‌های اسپرینکلر هستند، زیرا اطمینان حاصل می‌کنند که دریچه‌های لوله‌کشی در موقعیت مناسبی قرار دارند تا آب از طریق لوله‌ها جریان پیدا کند.
چنانچه یکی از دریچه‌ها بسته شود، آب نمی‌تواند جریان یابد تا آتش را خاموش کند یا زنگ هشدار را به صدا درآورد. تمپر سوئیچ به مدیران تأسیسات در مورد بسته بودن دریچه‌های لوله‌کشی هشدار می‌دهد تا بتوانند دوباره دریچه‌ها را برای جریان یافتن آب باز کنند.
دستگاه اعلان‌کننده
دستگاه‌های اعلان‌کننده وظیفه ارسال اعلان‌های دیداری یا شنیداری را به عهده دارند تا به افراد حاضر در محل برای تخلیه ساختمان هشدار دهند. این دسته وسیع از تجهیزات اعلام حریق شامل انواع مختلفی از دستگاه‌ها هستند. برخی از سیستم‌های اعلام حریق ممکن است از ترکیبی از دستگاه‌های اعلان‌کننده استفاده کنند، در حالی که برخی دیگر تنها از یک نوع دستگاه اعلان‌کننده استفاده می‌نمایند.
دستگاه هشدار صوتی و بصری
دستگاه‌های هشدار صوتی شامل زنگ و آژیر اعلام حریق، بلندگوها و بوق‌ها می‌شوند. فلاشرها دستگاه هشدار بصری هستند که با چراغ چشمک‌زن اعلان هشدار حریق را ارسال می‌کنند. انواع دیگری از این نوع تجهیزات به صورت ترکیب آژیر و فلاشر در بازار وجود دارند که به عنوان دستگاه هشدار هم صوتی و هم بصری عمل می‌کنند تا به افراد در مورد وقوع حریق هشدار دهند.
دستگاه ارتباط‌دهنده
برخی از انواع سیستم‌های اعلام حریق دارای تجهیزات ارتباط‌دهنده داخلی یا خارجی هستند که برای برقراری تماس با مراکز مانیتورینگ یا ایستگاه‌های دریافت هشدار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تجهیزات می‌توانند از سیگنال‌های رادیویی، خطوط تلفن یا اتصال اینترنتی برای برقراری ارتباط استفاده کنند.
پنل‌های اعلام حریق ممکن است مجهز به دستگاه ارتباط‌دهنده داخلی باشند. استفاده از این دست تجهیزات می‌تواند یک مرحله از طرح‌های واکنش به آتش را حذف کند، زیرا در صورت تخلیه ساختمان، دیگر نیازی نیست که با نیروهای آتش نشانی تماس گرفته شود.
منبع تغذیه
سیستم‌های اعلام حریق امروزی شامل انواع مختلفی از تجهیزات هستند که به منبع تغذیه اضافی معروف به NAC نیاز دارند. این منابع تغذیه اضافی را می‌توان در پنل اعلام حریق تعبیه کرد یا در صورت نیاز، در اطراف ساختمان به صورت توزیع‌شده جایگذاری کرد.