تدبیر: زون بندی حریق به مفهوم تقسیم یک ساختمان به منطقه‌هایی اشاره دارد که در هر کدام از این مناطق، اقدامات خاصی برای محافظت در مقابل آتش‌سوزی انجام می‌شود. به عنوان مثال، درب‌ها، دیوارها و پنجره‌ها با اقدامات خاصی در مقابل حریق محافظت می‌شوند. هدف اولیه از زون بندی حریق آن است که گسترش آتش و دود به سایر قسمت‌های ساختمان را محدود کنیم و همچنین، راه‌های فرار امنی را برای ساکنان و افراد حاضر در محل ایجاد کنیم. ساختمان مورد نظر باید بر اساس خطرات آتش‌سوزی ذاتی که سازه را تهدید می‌کند، به منطقه یا زون‌های مجزا تقسیم شود که با عنوان زون‌های حریق شناخته می‌شوند.
زون بندی حریق چیست؟
زون‌های حریق به بخش‌هایی گفته می‌شود که از سایر قسمت‌های ساختمان برای انجام عملیات اطفا حریق جدا می‌شوند. به فرآیند جداسازی بخش‌های مختلف ساختمان برای جلوگیری از گسترش حریق نیز زون بندی می‌گویند. با به‌کارگیری پنل اعلام حریق و نصب و راه‌اندازی اصولی و صحیح آن، آتش‌نشانان می‌توانند به راحتی متوجه شوند که کدام زون دچار حریق شده است. زون بندی حریق بر اساس محل عبور سیم‌های سیستم اعلام حریق انجام و تعیین نمی‌شود. زون حریق یک بخش خاصی از ساختمان است که از سایر زون‌ها به وسیله دیوارهای ضد آتش یا درب‌های ضد آتش جدا می‌شود.
در این پروسه، زون‌ها به اندازه کافی کوچک نگه داشته می‌شوند تا بتوان عملیات اطفای حریق را به صورت مؤثر و به سرعت انجام داد. زون‌های اعلام حریق بخش‌هایی هستند که بر روی پنل اعلام حریق نمایش داده می‌شوند تا به نیروهای آتش نشانی برای شناسایی محل آتش‌سوزی کمک کنند. چنانکه اشاره شد، هدف اصلی برای زون بندی حریق آن است که از سرایت آتش و دود به سایر بخش‌ها جلوگیری کنیم تا ساکنان بتوانند سریع‌تر محل را ترک کنند. باید همچنین اشاره کرد که تعداد و نوع دستگاه‌های تشخیصی در هر زون، به ویژگی‌های خود آن زون بستگی دارد.
تعداد زون‌های حریق بر چه اساسی تعیین می‌شود؟
تعداد زون‌های حریق در یک ساختمان به چند فاکتور مختلف بستگی دارد که عبارتند از:
- طرح ساختمان
- نوع ساخت و ساز
- تعداد طبقات ساختمان
- مساحت ساختمان
انواع زون بندی حریق
برای زون بندی حریق در ساختمان، آن‌ها را اساساً به دو دسته تقسیم می‌کنند که عبارتند از:
- ساختمان‌های تک زونی
- ساختمان‌های چند زونی
ساختمان‌های تک زونی
همانطور که از نام آن برمی‌آید، در اینجا، کل ساختمان به عنوان یک زون حریق تعیین می‌شود. به عبارت دیگر، ساختمان به اندازه‌ای کوچک است که با تعیین آن به عنوان یک زون واحد، به تمام اهدافی چون تخلیه ساختمان، کنترل دود، اطفا حریق و… می‌توان دست پیدا کرد.
ساختمان‌های چند زونی
در مقابل، بعضی دیگر از ساختمان‌ها اندازه بزرگتری دارند. در چنین شرایطی، برای آنکه سیستم‌های مختلف حفاظت از حریق مانند سیستم اعلام حریق یا اطفا حریق بتوانند عملکرد مؤثری داشته باشند، لازم است که ساختمان را، بر اساس قوانین و دستورالعمل‌ها، به چند زون حریق مختلف تقسیم کنیم. در بخش‌های بعدی، در مورد دستورالعمل‌های زون بندی حریق بیشتر توضیح خواهیم داد.
برای زون بندی حریق به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
چنانکه اشاره شد، برای زون بندی حریق لازم است که برخی دستورالعمل‌ها را رعایت کنیم. اگرچه در کشورهای مختلف قوانین متفاوتی برای زون بندی حریق ممکن است وجود داشته باشد، اما چند نکته کلی را در این خصوص باید به یاد داشته باشیم.
- هر طبقه از ساختمان با مساحت بیش از ۳۰۰ متر مربع باید یک زون جداگانه به حساب آورده شود.
- حداکثر مساحت هر زون نباید از ۲۰۰۰ متر مربع تجاوز کند.
- اگر کل مساحت طبقات یک ساختمان ۳۰۰ متر مربع یا کمتر باشد، می‌توانیم آن را یک زون در نظر بگیریم.
- حداکثر فاصله جستجو در یک زون برابر ۳۰ متر است. فاصله جستجو عبارت است از مسافتی که برای یافتن و رویت محل حریق لازم است طی کنیم.
طرح زون بندی حریق چیست؟
طرح یا پلان زون بندی حریق عبارت است از طرح داخلی یک ساختمان در قالب نموداری که تمام مناطق کلیدی تشخیص حریق را نشان می‌دهد. این مناطق جایی هستند که آلارم‌های آتش‌سوزی در آن قرار دارند، بنابراین چنانچه آتش‌سوزی اتفاق بیافتد، می‌توان از این پلان برای شناسایی سریع محل وقوع حریق استفاده کرد. پلان زون بندی حریق همچنین سایر عناصر کلیدی ساختمان مانند راه پله‌ها و راه‌های خروجی را به نمایش می‌گذارد تا افراد بتوانند آن را به طور مؤثرتر درک کنند.
آیا طرح زون بندی حریق الزام قانونی دارد؟
بر اساس استاندارد BS5839-1:2017، ارائه طرح زون بندی حریق برای ساختمان‌های تجاری الزامی است و طرح زون بندی حریق بایستی در نزدیکی کنترل پنل اعلام حریق قرار داده شود. طرح زون بندی حریق باید تمام ورودی‌های ساختمان، راهروها، راه پله‌ها، آسانسورها و غیره و همچنین، جهت‌بندی ساختمان را به دقت نشان دهد. به علاوه، این پلان باید شامل یک علامت «شما اینجا هستید» باشد تا فرد بتواند مکان خود را در ساختمان پیدا کند.
چرا طرح زون بندی حریق اهمیت دارد؟
طرح زون بندی اعلام حریق به چند دلیل مهم است، با این حال، دلیل اصلی آن است که به شناسایی سریع و کارآمد آلارم‌های فعال‌شده اولیه کمک می‌کند. به این طریق، می‌توانیم متوجه شویم که آتش‌سوزی در کدام منطقه اتفاق افتاده است. نیروهای آتش‌نشان می‌توانند به کمک پلان زون بندی حریق، محل وقوع آتش‌سوزی و همچنین، سریع‌ترین مسیر برای مقابله با آن را شناسایی کنند. به این ترتیب، می‌توان احتمال وارد شدن صدمات مالی و جانی را به حداقل رساند. علاوه بر این، افراد حاضر در ساختمان می‌توانند بهترین مسیر خروجی را پیدا کرده و از منطقه‌ای که آتش‌سوزی در آنجا اتفاق افتاده است، دوری کنند.
زون بندی حریق در مناطق شهری
شاید جالب باشد که بدانید زون بندی حریق مختص به ساختمان‌ها نیست. در مناطق شهری نیز بر اساس فاکتورهای مختلف، سازه‌ها و ساختمان‌ها را به زون‌های مختلف طبقه‌بندی می‌کنند. تقسیم محدوده شهری به زون‌های مختلف به چند عامل بستگی دارد، از جمله:
- طرح‌بندی موجود
- نوع ساخت و ساز ساختمان‌ها
- طبقه‌بندی ساختمان‌های موجود بر اساس میزان اشغال
- توسعه مورد انتظار منطقه شهری در آینده
تقسیم‌بندی زون‌های حریق در مناطق شهری بسته به الگوی کاربری زمین
تقسیم‌بندی منطقه شهری تابعی از نرخ اشغال و وسعت ناحیه است. به عنوان مثال، در شهرهای بزرگی مثل تهران، سه زون حریق وجود خواهد داشت، در حالی که در شهرهای کوچکتر، یک یا دو زون حریق ممکن است کافی باشد.
زون حریق شماره ۱
- مسکونی
- آموزشی
- سازمانی
- اجتماعی (مانند سالن‌های تئاتر، سینما و…)
- کسب و کارهای کوچک
- خرده‌فروشی‌ها
- نواحی در دست توسعه
زون حریق شماره ۲
- نواحی تجاری
- ساختمان‌های صنعتی
- نواحی در دست توسعه
زون حریق شماره ۳
- نواحی که ساختمان‌های صنعتی پرخطر در آنجا قرار دارند
- انبارها و مراکز ذخیره‌سازی
- ساختمان‌های با کاربری خطرناک
نتیجه‌گیری:
در فرآیند زون بندی حریق، ساختمان را برای اقدامات حفاظتی در مقابل آتش به بخش‌های مختلف تقسیم می‌کنند که هر بخش را یک زون می‌نامند. مهم‌ترین هدف در زون بندی حریق آن است که جلوی گسترش و سرایت آتش به بخش‌های دیگر ساختمان را بگیریم و به این طریق، راه امنی برای تخلیه و فرار افراد حاضر در محل فراهم شود. برای این منظور، ساختمان را بر اساس خطرات آتش‌سوزی ذاتی که آن را تهدید می‌کند، به زون‌های مختلف تقسیم می‌نمایند. ساختمان‌ها بر اساس نوع زون بندی حریق به دو دسته ساختمان‌های تک زونی و چند زونی طبقه‌بندی می‌شوند. طرح ساختمان، نوع ساخت و ساز، تعداد طبقات و مساحت ساختمان فاکتورهای تأثیرگذار در این پروسه هستند.
سؤالات متداول زون بندی حریق
زون بندی حریق چیست؟
به فرآیند جداسازی بخش‌های مختلف ساختمان برای جلوگیری از گسترش آتش، زون بندی حریق می‌گویند.
مهم‌ترین هدف در زون بندی حریق چیست؟
مهم‌ترین هدف در این فرآیند آن است که از گسترش و سرایت آتش به سایر بخش‌ها جلوگیری کرده و راه تخلیه امن ساکنان را فراهم کنیم.
طرح زون بندی حریق چیست؟
طرح زون بندی حریق به طرح داخلی یک ساختمان در قالب نموداری گفته می‌شود که تمام مناطق کلیدی تشخیص حریق را نشان می‌دهد.