سیستم کنترل دود ساختمان سیستمی است که حرکت دود و هوا در یک ساختمان را کنترل می‌کند. استاندارد NFPA 92 برای سیستم کنترل دود ساختمان شامل الزامات طراحی، نصب و تست کردن سیستم‌های کنترل دود است. در سال ۲۰۰۱، کمیته فنی سیستم‌های مدیریت دود سازمان NFPA، استانداردهای NFPA 92A1 و NFPA 92B2 را در یک سند جدید به نام «استاندارد سیستم‌های کنترل دود» ادغام کرد. در ادامه، تاریخچه مختصری از استانداردهای NFPA 92A و NFPA 92B را ارائه خواهیم کرد و استاندارد جدید NFPA 92 برای سیستم‌های کنترل دود را مرور می‌کنیم.
مقدمه
در اواسط دهه ۱۹۷۰، طراحی آتریوم در ساختمان‌های بزرگ رواج پیدا کرد و این رویکرد طراحی معماری باعث شد که مبحث مدیریت و کنترل دود به یک موضوع مهم و مورد توجه تبدیل شود. در سال ۱۹۸۵، شورای استانداردهای NFPA دو کمیته فنی را برای تهیه اسنادی جهت رسیدگی به مسئله حرکت دود در ساختمان‌ها تشکیل داد.
سیستم کنترل دود چیست؟
همانطور که در ابتدا اشاره شد، سیستم کنترل دود به سیستمی گفته می‌شود که برای کنترل حرکت دود و هوا در یک ساختمان به کار گرفته می‌شود. سیستم کنترل دود از چند جزء مختلف تشکیل می‌شود و ممکن است از روش‌های مختلفی برای دستیابی به هدف طراحی خود استفاده کند. هدف اصلی سیستم کنترل دود، حفظ پایداری محیط به اندازه کافی است تا همه افراد حاضر در محل بتوانند ساختمان را ترک کنند.
هدف از طراحی سیستم کنترل دود بسته به موقعیتی که در آن استفاده می‌شود، می‌تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال، در فضایی مانند بیمارستان، هدف طراحی ممکن است محدود کردن دود به منطقه منشأ آتش‌سوزی باشد. این سیستم‌ها همچنین ممکن است بخشی از سیستم‌های HVAC موجود باشند یا می‌توانند به عنوان سیستم‌های مستقل نصب شوند.
استاندارد NFPA 92A
اولین نسخه استاندارد NFPA 92A در سال ۱۹۸۸ تحت عنوان «شیوه توصیه‌شده برای سیستم‌های کنترل دود» منتشر شد. در این استاندارد، به «مدیریت دود با استفاده از موانع دود، جریان هوا و اختلاف فشار برای محدود کردن حرکت دود به منطقه مبدأ» پرداخته شده است. در سال ۲۰۰۶، این سند به استاندارد مرجع برای سیستم‌های کنترل دود با استفاده از موانع دود و اختلاف فشار هوا تبدیل شد.
اهداف استاندارد NFPA 92A
هدف استاندارد NFPA 92A، ارائه روش‌هایی برای دستیابی به موارد زیر بود:
- جلوگیری از حرکت دود به داخل راه پله‌ها، مسیرهای خروجی، چاهک آسانسور و فضاهای مشابه
- حفظ پایداری محیط در مناطق پناهگاه و مسیرهای خروجی در طول زمان مورد نیاز برای تخلیه ساختمان
- جلوگیری از پخش دود از منطقه منشأ دود
- فراهم کردن شرایط قابل تحمل در خارج از منطقه دود تا عملیات امدادرسانی امکان‌پذیر باشد
- کمک به حفاظت از جان افراد و کاهش خسارات مالی
اهداف طراحی سیستم کنترل دود بر اساس استاندارد NFPA 92A
اهداف طراحی سیستم کنترل دود بر اساس استاندارد NFPA 92A عبارتند از:
- محدود کردن انتشار دود به منطقه مبدأ
- حفظ پایداری محیط در راه پله‌ها
- فراهم کردن مسیر خروجی امن برای رسیدن به طبقه پناهگاه یا برای خارج شدن از ساختمان
- سایر اهداف مبتنی بر عملکرد برای دریافت تأییدیه مراجع ذی‌صلاح
رویکردهای طراحی سیستم کنترل دود بر اساس استاندارد NFPA 92A
استاندارد NFPA 92A پنج رویکرد طراحی اصلی را برای دستیابی به اهداف مذکور ارائه می‌دهد، از جمله:
- سیستم فشار مثبت راه پله
- کنترل دود زون‌بندی‌شده
- کنترل دود آسانسور
- کنترل دود راهروها
- کنترل دود مناطق پناهگاه دود
این استاندارد الزامات مربوط به تجهیزات و اجزای کنترلی ساختمان، مستندات طراحی سیستم کنترل دود و تست کردن سیستم را ارائه می‌کند. در ضمیمه‌ها، نمونه‌هایی از طراحی سیستم فشار مثبت راه پله، انواع سیستم‌های HVAC، ملاحظات ایستگاه کنترل دود آتش‌نشانان (FSCS)، اطلاعات مشاوره‌ای در مورد تست پذیرش سیستم و منابع مرجع ارائه شده‌اند.
استاندارد NFPA 92B
اولین نسخه استاندارد NFPA 92B در سال ۱۹۹۱ به عنوان راهنمای سیستم‌های مدیریت دود در مراکز خرید، آتریوم‌ها و فضاهای بزرگ منتشر شد. در این نسخه، به ارائه «روش‌هایی برای برآورد محل دود در فضاهای با حجم زیاد یا در یک فضای مجاور» پرداخته شده است. در سال ۲۰۰۵، این استاندارد به استاندارد «سیستم‌های مدیریت دود در مراکز خرید، آتریوم‌ها و فضاهای بزرگ» تبدیل شد.
اهداف استاندارد NFPA 92B
استاندارد NFPA 92B دو هدف مهم را دنبال می‌کند که عبارتند از:
- حفظ پایداری محیط در فضاهای با حجم زیاد
- کنترل و کاهش حرکت دود بین منطقه حریق و فضاهای مجاور
به علاوه، اصول طراحی ارائه‌شده در این استاندارد به شرح زیر است:
- اهداف طراحی (حفظ پایداری محیط یا حفظ خط اتصال لایه دود)
- مبانی طراحی (نوع آتش‌سوزی، ابعاد ناحیه‌ای که باید حفاظت شود، فضاهای ارتباطی، موقعیت مکانی و نوع کاربری، موانع جداکننده فضا، مسیرهای خروج و مناطق پناهگاه)
- رویکردها (تهویه طبیعی یا مکانیکی و یا ترکیبی از آن‌ها جهت مدیریت و کنترل دود برای مدت زمان مشخص)
- ملاحظات طراحی
- بهره‌برداری از سیستم مدیریت دود
- تأمین جریان هوای تازه
استاندارد NFPA 92 جدید
برای ایجاد استاندارد NFPA 92 جدید، دستورالعمل کمیته فنی این بود که نسخه‌های ۹۲A و ۹۲B بدون ایجاد تغییرات فنی در هدفی که دنبال می‌کنند، با هم ترکیب شوند. به این طریق، در بسیاری از موارد، این امکان فراهم شد که دستورالعمل‌های موجود به صورت دست‌نخورده به همان بخش در سند جدید منتقل شوند. در برخی موارد دیگر، دستورالعمل‌های موجود محفوظ ماندند، اما در بخش‌های مناسب‌تری از سند استاندارد جدید جای گرفتند. این در حالی بود که چندین بخش مختلف جابجا و همچنین اصلاح شدند.
نخستین تغییری که در استاندارد جدید به چشم می‌خورد، نام آن بود. نسخه جدید استاندارد NFPA 92، «استاندارد سیستم‌های کنترل دود» نام گرفت. اما چرا؟ عبارت سیستم کنترل دود هر دو مفهوم سیستم‌های «مدیریت دود» و «مهار دود» را دربرمی‌گیرد.
استاندارد NFPA 92 برای سیستم کنترل دود ساختمان مباحث طراحی، نصب، تست پذیرش، بهره‌برداری و تست دوره‌ای سیستم‌های کنترل دود را شامل می‌شود.
اهداف استاندارد NFPA 92 (نسخه جدید)
نسخه جدید استاندارد NFPA 92 پنج هدف اصلی را دنبال می‌کند، از جمله:
- جلوگیری از ورود دود به راه پله‌ها، مسیرهای خروج، مناطق پناهگاه دود، چاهک آسانسور یا مناطق مشابه
- حفظ پایداری محیط در مناطق پناهگاه دود و مسیرهای خروج در طول زمان مورد نیاز برای تخلیه ساختمان
- جلوگیری از انتشار دود از منطقه دود
- فراهم کردن شرایط مورد نیاز در خارج از منطقه دود که نیروهای آتش‌نشان قادر به انجام عملیات جستجو و نجات و مکان‌یابی و کنترل آتش‌سوزی باشند
- کمک به حفاظت از جان افراد و کاهش خسارات مالی
این استاندارد دو هدف طراحی را ارائه می‌کند که عبارتند از محدود کردن انتشار دود به منطقه منشأ دود با ایجاد و حفظ اختلاف فشار در مرزهای منقطه دود یا مدیریت دود در یک فضای با حجم زیاد دود و هر فضای جدانشده دیگری که با آن ارتباط دارد.
رویکردهای طراحی سیستم کنترل دود مطابق استاندارد NFPA 92
رویکرد طراحی برای سیستم‌های مهار دود مطابق استاندارد NFPA 92 شامل موارد زیر است:
- سیستم فشار مثبت راه پله‌ها
- سیستم فشار مثبت برای زون‌ها
- سیستم فشار مثبت آسانسور
- سیستم فشار مثبت راهروها
- سیستم فشار مثبت منطقه پناهگاه دود
چهار رویکرد دیگر برای سیستم‌های مدیریت دود عبارتند از:
- سیستم تهویه طبیعی و اگزاست مکانیکی برای حفظ ارتفاع لایه دود در سطح از قبل تعیین‌شده
- اگزاست مکانیکی جهت حذف لایه دود تا زمان کافی برای خروج افراد فراهم شود
- سیستم تهویه گرانشی جهت حفظ ارتفاع لایه دود به طور نامحدود یا برای مدت زمان تعیین‌شده
- فراهم کردن جریان هوای مخالف برای جلوگیری از حرکت دود بین فضای با حجم زیاد و فضاهای اطراف
فصل چهارم «اصول طراحی» دو نسخه قبلی استاندارد در فصل چهارم جدید استاندارد NFPA 92 ادغام شده‌اند. فصل پنجم استاندارد NFPA 92A نیز به فصل چهار در نسخه جدید استاندارد NFPA 92 منتقل شده است. روش‌های محاسباتی فصل پنجم استاندارد NFPA 92B همچنان در فصل پنجم نسخه جدید استاندارد وجود دارند، اما به اطلاعات موجود در فصل ششم استاندارد NFPA 92B الحاق شده‌اند.
