در آتش‌سوزی، علاوه بر سیستم اطفاء حریق و سیستم اعلام حریق، سیستم تخلیه دود حریق ناجی خوبی برای تأمین ایمنی ساکنان در هنگام تخلیه ساختمان یا انتظار برای امدادگران است. با سیستم تخلیه دود اثرات نامطلوب ناشی از دود، مثل کاهش دید، استنشاق هوای سمی و مواردی از این قبیل به حداقل می‌رسد. در این متن از وبلاگ مرکز اعلام حریق آرات می‌خواهیم به بررسی سیستم تخلیه دود حریق و انواع مختلف آن مثل سیستم تخلیه دود پارکینگ و فن تخلیه دود در راه پله‌ها و آسانسورها بپردازیم.
سیستم تخلیه دود حریق چیست؟
مطالعات نشان داده‌اند که مرگ و میر ناشی از آتش سوزی بیشتر از آنکه از سوختگی باشد، از استنشاق دود است. دود می‌تواند بسیار خطرناک‌تر از آنچه باشد که تصور شود. جدا از اثرات سمی بودن دود و سوختگی ریه از تنفس آن، مهم‌ترین چالشی که آتش نشانان با آن دارند، کاهش وسعت دید است که سرعتگیری بزرگ برای اطفاء حریق و نجات افراد می‌شود. به همین دلیل، طبق پروتکل‌های ایمن سازی، باید ساختمان‌ها علاوه بر سیستم اطفاء حریق و سیستم اعلام حریق، به سیستم تخلیه دود حریق مجهز شوند.
با وجود سیستم تخلیه دود، دود ناشی از آتش تا حد زیادی مهار یا هدایت می‌شود. طبق نظرات کارشناسان و استاندارد سازی، تجهیزات سیستم تخلیه دود در مناطق حساسی که دود ممکن است بیشترین آسیب را به افراد وارد کند، مثل راه پله‌ها، آسانسورها، پارکینگ‌ها یا محل‌هایی که به عنوان پناهگاه در نظر گرفته شده است، دور نگه داشته شود.
سیستم تخلیه دود، سیستمی است که حرکت دود و هوا را در یک ساختمان طبق برآورد کارشناسان، هدایت و کنترل می‌کند. سیستم تخلیه دود می‌تواند با چندین روش مختلف برای دستیابی به هدف خود که حفظ یک محیط پایدار است، نصب شود. نوع این سیستم، بسته به موقعیتی که در آن کار گذاشته می‌شود، متفاوت است. این سیستم‌ها می‌توانند بصورت مستقل یا بخشی از سیستم‌های HVAC (سیستم های تهویه هوشمند) کار گذاشته شود.
روش‌های تخلیه دود
روش‌های مختلفی برای کنترل و تخلیه دود وجود دارد. اما طبق استاندارد NFPA 92 به دو روش اصولی می‌توان کنترل و تخلیه دود را به انجام رساند:
- سیستم مدیریت دود: در سیستم مدیریت دود، با استفاده از دستگاه‌هایی، از خروج دود در فضاهایی با حجم بالا یا از حرکت دود به محیط‌های اطراف ممانعت می‌شود. این دستگاه‌ها اغلب در ساختمان‌هایی با دهلیزهای چند سطحی بزرگ، مثل پارکینگ‌های مجتمع‌ها استفاده می‌شود.
- سیستم مهار دود: در سیستم مهار دود که با ایجاد فشار در هوا، مانع از ورود دود به مناطق خاص می‌شود، در فضاهای کوچک مثل راه‌پله‌ها و آسانسورها که هیچ هواکش یا پنجره‌ای وجود ندارند، کار گذاشته می‌شوتد.
انواع سیستم تخلیه دود
- سیستم فشار مثبت راه پله Stairwell Pressurization
- کنترل دود منطقه Zone Smoke Control
- سیستم کنترل فشار آسانسور Elevator Pressurization
- سیستم کنترل فشار فشار راهروها Vestibule Pressurization
- سیستم کنترل فشارمنطقه پناهگاه دود Smoke Refuge Area Pressurization
انواع سیستم‌های مدیریت دود برای مناطق بزرگ‌تر مانند پارکینگ‌ها، انبارها، عبارتند از:
- اگزوز دود مکانیکی
- تهویه طبیعی هوا
تهویه طبیعی با استفاده از نیروی شناوری، دود را حذف می‌کند در حالیکه اگزوز دود مکانیکی، از پروانه‌ها برای حرکت دود و هوا به خارج از ساختمان استفاده می‌کند. به طور معمول، هدف این سیستم‌ها نگه داشتن لایه دود در بالاترین سطح، در بازه‌ی زمانی بیشتر است، در نتیجه در پایین فضای عاری از دود حاکم می‌شود.
سیستم تخلیه دود حریق بصورت مکانیکی یک مسیری برای تزریق لایه‌های هوای تازه به فضای بزرگ (مثل پارکینگ‌ها یا سیلوها) نیاز دارند، در غیر اینصورت فشار می‌تواند آنقدر زیاد شود که تأثیر منفی بر سایر سیستم‌های ساختمان داشته باشد. مثلا فشار بیش از ۳۰ پوند (۱۳۳ نیوتن) باز کردن درب خروجی را برای ساکنین بسیار دشوار یا غیر ممکن می‌کند. نکته‌ی دیگری که بسیار حائز اهمیت است باید مطمئن شوید که ورودی هوای تازه باید تمیز باشد، به این معنا که در مجاورت مکانی که دود خارج می‌شود قرار ندارد.
سیستم تخلیه دود حریق پارکینگ
از آنجایی که پارکینگ‌ها تهویه‌ی هوای خوبی ندارند و از طرفی دیگر علاوه بر ذرات مسموم کننده‌ی حریق به حاوی گازهای سمی موتور خودروها نیز هستند به تجهیزات بیشتری نیاز دارند. سیستم تهویه در پارکینگ‌ها به مرور زمان پیشرفت‌های زیادی داشته است. ابتدا سیستم تهویه‌ای ساده در پارکینگ‌ها وجود داشتند که قابلیت چندان بالایی را دارا نبودند.
سپس سیستم تهویه کانالی جای آن را گرفت که به دلیل هزینه‌های بالا و عملکردی نه چندان خوب، از کار گزاری در ساختمان‌های نوین خارج شد و سیستم تهویه نوین پارکینگ با جت فن‌ها جای آن‌ها را گرفت. جت فن‌ها در حال حاضر با پرتاب هوا در برد بالا و سرعت بخشیدن به جابه‌جایی هوا (خروج هوای آلوده و ورود هوای پاک) یکی از بهترین گزینه برای تخلیه دود حریق در پارکینگ به حساب می‌آیند که می‌توانند بنا بر نظر کارشناسان در هنگام حریق در مدار بمانند یا از مدار خارج شوند.
سیستم تخلیه دود آسانسور
بسیاری از ساختمان‌ها به منظور رعایت قوانین و مقرارت، الزاماتی برای تخلیه دود آسانسور دارند. تخلیه دود در آسانسورها دشوارتر از مقرارت ایمن سازی در راه پله‌ها یا پناهگاه‌ها است. زیرا آسانسورها ساختاری دارند که تحت فشار قرار دادن آن‌ها دشوار است. مثلا درب‌های آن را نمی‌توان همانند درب‌های راه پله‌ها محکم کرد تا مانع از ورود دود به داخل آن شد. چاهک آسانسور همانند دود کش، مرکز تجمع دودها است. به همین دلیل، اگر قرار است که آسانسور در زمان آتش‌سوزی مورد استفاده قرار نگیرد، مجهز کردن آن به سیستم تخلیه دود بسیار ضروری است.
یک انتخاب خوب که می‌تواند به جلوگیری از دود در آسانسورها کمک کند، پرده دود است که به طور خاص برای آسانسورها طراحی شده است. آن‌ها برخلاف حفاظ‌های ثابت، همیشه باز نمی شوند و فقط در مواقع ضروری فعال می‌شوند. آن‌ها در زمانی باز می‌شوند که درب آسانسور کاملا پوشانده شود و عملا از ورود دود جلوگیری می‌شود.